پرسش:
آيا خدا مذكر است يا مؤنث؟
پاسخ:
خداوند نه مرد است و نه زن. او فوق امور طبيعي و ماديات است و به طور كلي در مورد امور فوق طبيعي (مجردات) زن و مرد بوده معنا ندارد. امّا اين كه چرا براي خدا از ضمير مذكر استفاده مي‏شود، مربوط به ادبيات عرب است. در ادبيات فارسي ضمير مذكر و مؤنّث نداريم، ولي در عربي داريم. در ادبيات فارسي ضمير مثني نداريم، امّا در ادبيات عرب داريم. اين از ويژگي‏هاي ادبيات عرب است. حال چرا ضميري ويژه براي خدا وضع نكرده‏اند، مي‏گوييم: اگر بنا باشد براي اموري كه نه زن هستند و نه مرد، ضميري وضع گردد، مشكلات عديده‏اي در تكلّم پيدا مي‏شود، آن گاه ديگر زبان عربي، زباني فصيح و روان نمي‏باشد. مي‏بايست براي خداوند ضميري ويژه، براي فرشتگان ضميري ديگر، همين طور براي هر چيز غير مادي، حتي امور مادي (كه زن و مرد در آنان نيست) مي‏بايست براي همه ضميري ويژه در نظر گرفت.
در اين صورت تعليم و تعلّم و تكلّم زبان عربي مشكل و دشوار مي‏شد.
با توجه به مطالب فوق اين نكته را نيز متذكر مي‏شويم كه اصولاً ضماير مذكر تنها براي جنس مذكر يا مردان در كلام و ادبيات عرب استفاده نمي‏شود، بلكه استفاده از ضماير يا صيغه مذكر متعدد است كه تنها يك مورد آن براي جنس مذكر (مردان) استفاده مي‏شود. گاهي با توجه به لفظ، ضمير مذكر مي‏آيد، در حالي كه شايد جنس مؤنث باشد، هم چنين در مورد خداوند و برخي از مجردات كه زن و مرد در آن‏ها معنا ندارد. در مورد خداوند با توجه به لفظ اللَّه و بعضي از معيارهاي ديگر است كه ربطي به جنس مذكّر و مؤنّث ندارد./ح

پرسش:
دلایل وجود خدا چیست؟ آیا اصلا خدایی وجود دارد؟
پاسخ:
خدا از راه هاي گوناگون و متفاوت قابل شناخت و اثبات است. راه هايي كه بعضي بسيار ساده و در خور فهم عموم است و بعضي در حدّ متوسط و بعضي بسيار دشوار و پيچيده اند. براهين خداشناسي به سه طريق برهان فطرت و برهان نظم و برهان عليت تقسيم شده اند.
راه فطرت مطمئن ترين راهي است كه هر انسان بي غرضي را مستقيماً به سوي معبود رهنمون مي كند.

راه فطرت به چند دليل بهترين راه خدا شناسي است:

۱ـ اين راه به مقدمات فني و پيچيده نيازي ندارد و نيز با ساده ترين بيان، مي توان آن را مطرح كرد، علاوه بر اين، براي همة مردم و در همة سطوح قابل فهم و درك است.
۲ـ اين راه مستقيماً به سوي خداي دانا و توانا رهنمون مي كند.
۳ـ اگر اين راه با تأمّل و تفكّر همراه شود، حالت عرفاني و شناخت خاصي نسبت به معبود پيدا مي شود.

به همين جهت است كه اولياي الهي و رهبران ديني براي شناساندن خدا از اين راه استفاده كرده و همگان را به پيمودن آن دعوت كرده اند.
شخصي خدمت امام صادق(ع) عرض كرد: خدا را به من آن چنان معرفي كن كه گويي او را مي بينم،‌حضرت از او سؤال كرد: آيا هيچ وقت از راه دريا مسافرت كرده‌اي؟ (گويا حضرت توجه داشتند به اين كه قضيّه براي او اتفاق افتاده است) گفت: آري. گفتند: اتفاق افتاده است كه كشتي در دريا بشكند؟ گفت: بلي، اتفاقاً در سفري چنين قضيّه اي واقع شد. گفتند: به جايي رسيدي كه اميدت از همه چيز قطع شود و خود را مُشرف به مرگ ببيني؟ گفت: بلي چنين شد. گفتند: در آن حال اميدي به نجات داشتي؟ گفت: آري. گفتند: در آن جا كه وسيله اي براي نجات تو وجود نداشت، براي چه كسي اميدوار بودي؟
آن شخص متوجه شد كه در آن حال گويا دل او با كسي ارتباط داشته، در حدّي كه گويي او را مي ديده است. اين همان حالتي است كه گفتيم گاهي به اضطرار توجه انسان از همه قطع مي شود و آن حالت به انسان روي مي دهد كه رابطة قلبي خود با خدا را در مي يابد.۱

راه ديگر، برهان عليت است. به اين نحو كه:
هيچ يك از موجودات وجودشان از خودشان نيست،‌چون اگر وجودشان ذاتي بود،‌دستخوش تغيير و نابودي نيم شدند، از همين جا مي فهميم كه وجودشان را ديگري داده و آن ديگري خدا است.
اين برهان تمام عيار و در عين حال همه كس فهم است.۲
هر چيزي كه بتوان آن را "موجود" دانست،‌ از دو حال خارج نخواهد بود: يا وجود براي آن ضرورت دارد و خود به خود موجود و به اصطلاح "واجب الوجود" است و يا وجودش ضرورت ندارد و مرهون موجود ديگري است و بر اصطلاح "ممكن الوجود" مي باشد. بديهي استكه اگر تحقق چيزي محال باشد، هرگز وجود نخواهد يافتو هيچ گاه نمي توان آن را موجود دانست. پس هر موجودي يا واجب الوجود است و يا ممكن الوجود با دقت در مفهوم "ممكن الوجود" روشن مي شود كه هر چيزي مصداق اين مفهوم باشد، معلول و نيازمند به علت خواهد بود، زيرا اگر موجودي خود به خود وجود نداشته باشد، ناچار به وسيله موجود ديگري به وجود آمده است. چنان كه هر وصفي كه بالذات نباشد. ثبوت آن بالغير خواهد بود و مفاد قانون عليّت هم همين است كه هر موجود وابسته و ممكن الوجودي نيازمند به علت است، نه اين كه هر موجودي نياز به علت دارد تا گفته شود: پس خدا هم احتياج به علت دارد، يا گفته شود: اعتقاد به خداي بي علت، نقض قانون عليت است.
از سوي ديگر اگر هر موجودي ممكن الوجود و نيازمند به علت باشد، هيچ گاه موجودي تحقق نخواهد يافت و چنين فرضي نظير آن است كه هر يك از افراد يك گروه، اقدام خود را مشروط به شروع ديگري كند كه در اين صورت هيچ اقدامي انجام نخواهد گرفت.
پس وجود موجودات خارجي، دليل آن است كه واجب الوجودي موجود است.۳

برهان يا قانون نظم:
يكي از راه هايي كه انسان مي تواند خدا را بشناسد و به عظمتش اعتراف كند، قانون نظم در جهان هستي است. همه مي دانيم كه اگر انسان حتي در كارهاي روزمّره و سادة زندگي،‌ نظم را سرلوحة كار خود قرار ندهد، هرگز به هدف نخواهد رسيد و زندگيش دچار هرج و مرج عجيبي خواهد شد. اما جهان هستي با تمام وسعتش كه از حدّ و اندازه و تصور ما به دور است، چگونه مي تواند بدون آن كه ناظمي قدرتمند داشته باشد، به حيات خود ادامه دهد؟! در همين كرة خاكي كه زيستگاه بشر است، تمام امور روي حساب و دقت نباشد است. روز شب مي شود، شب روز، آفتاب از مشرق طلوع مي كند و در مغرب فرو مي رود. فصل هاي چهارگانه به ترتيب و بدون كم و كاست مي آيند و مي روند. بدني كه انسان دارد،‌ تركيب از آفرينشي به بهترين شكل است. هر نظمي نشانگر ناظم و داراي علم و ادراك است كه آفريننده آن است.
امام صادق(ع) مي فرمايد: "شگفت از آفريده و مخلوقي كه فكر كند خدا از بندگانش پنهان است، در حالي كه آثار آفرينش را در وجود خود با تركيبي كه عقلش را مبهوت و انكارش را باطل مي كند مي بيند. قسم به جانم! اگر منكران در نظام عظيم خلقت فكر مي كردند... قطعاً آن‌ها را با دلائلي قانع كننده به آفريدگار جهان راهنمايي مي نمود".۴
آيات قرآن نيز مي توان به براهيني براي شناخت خدا و اثبات وجود او دست يافت مثلاً اين كه: آيا بدون علت آفريده شده اند يا خودشان، خود را آفريده اند.۵
هيچ كدام از اين رو فرض نمي تواند صحيح باشد. بنابراين،‌ اين آيه مي تواند اشاره به برهان عليت باشد./ح

پي نوشت ها :
(۱) آيت الله مصباح يزدي،‌ معارف قرآن، ص ۲۹، به نقل از توحيد صدوق، ص ۲۳۱.
تفسير الميزان (ترجمه)، ج ۱۲، ص ۳۷.
(۲) آيت الله مصباح يزدي، آموزش عقايد، ص ۷۹.
(۳) بحارالانوار، ج ۳،‌ ص ۱۵۲، باب ۵.
(۴)طور(۵۲) آية ‌۳۵.

پرسش:
آيا خدا نيز يك پديده است يا يك باور؟
پاسخ:
همان طوردر جواب سؤال اول گفتيم همه جهان هستي (يعني غير از خدا) حادث علّي و زماني مي باشد و حدوث , مساوق و مساوي با موُجد و هستي بخش است كه ما آن را خدا مي ناميم كه علت و موجداين جهان است . بنابراين , خدا ديگر يك پديده نمي تواند باشد, چون او هم اگر يك پديده باشد دوباره احتياج به يك پديدآورنده خواهد داشت و آن پديد آورنده كه خدا است حادث نيست , چون باز اگر حادث باشددوباره و همين طور تسلسل به وجود مي آيد و دور تسلسل نيز بديهي البطلان است . پس خدا يك پديده نيست و خواص پديده ها را ندارد, پس او نه حادث علّي است و نه حادث زماني .
كه معبودي به جز او نيست , حاكم و مالك اصلي است , از هر عيب منزّه است , به كسي ستم نمي كند, امنيّت بخش است ,مراقب همه چيز است , قدرتمندي شكست ناپذير كه با ارادهء نافذ خود هر امري را اصلاح مي كند و شايستهء عظمت است . او پاك و منزّه است از آن چه براي او شريك قرار مي دهند. او خالق و آفرينندهء بي سابقه و صورتگري بي نظير است براي او نام هاي نيك است آن چه در آسمان و زمين است او را تسبيح مي گويند و او عزيز و حكيم است ./ح

پرسش:
اگر همه چيز را خدا آفريده , پس خدا را چه كسي آفريده است ؟
پاسخ:
هر چيزي كه : است به وجود مي آيد, احتياج به پديد آورنده (مُحدِث ) دارد; يعني هرچيز كه قبلاً نبوده و بعداً ايجاد شده است , بايد عامِلي آن را به وجود بياورد. خداوند متعال نيست ;يعني چيزي نيست كه قبلاً وجود نداشته و بعد عاملي بخواهد آن را ايجاد كند; پس خدا از بقيهء چيزها جدااست و با آن ها فرق دارد (ليس كمثله شي ء; وجود خدا غير از وجود چيزهاي ديگر است ). از اين رو خدا مانندچيزهايي ديگر احتياج به وجود آورنده ندارد.
براي نمونه اين مثال براي تقريب ذهن مناسب است : اگر بگوييم همهء چربي ها از روغن است , بنابراين روغن , عامل چربي اشيا است , مثلاً غذاي چرب , دست و صورت چرب و..., اما چربي روغن از كجا است ؟جواب اين است كه چربي روغن خود روغن است ; كسي يا عاملي روغن را چرب نكرده , بلكه روغن مجموعه ءچربي است ; به طوري كه اگر از چربي روغن كم كم برداريم , هيچ ديگر ته آن نمي ماند. روغن عين چربي است وچربي ذاتي روغن است و چيزي كه ذاتي چيزي باشد, علت نمي خواهد; بنابراين خداي تعالي عين و مركزوجود است و وجود ساير اشيا به وجود خدا است , اما نه كسي به او وجود مي دهد و نه مي تواند وجود را از اوسلب كند, ; وجود, ذاتي خدا است و لازم نيست كسي به خدا وجود بدهد../ح