امام علی بن حسین بن علی بن ابیطالب علیه السّلام مشهور به سجاد، چهارمین امام شیعیان بنا به قولی مشهور، در پنجم شعبان سال ۳۸ هجری قمری متولد شد و در ۱۲ محرم سال ۹۵ هجری قمری به دست ولید بن عبدالملك به شهادت رسید. امام زین العابدین علیه السّلام زمانی دیده به جهان گشود كه زمام امور در دست جد بزرگوارش امام علی بن ابیطالب علیه السّلام بود. آن حضرت ۳ سال از خلافت علوی و حكومت چند ماهه امام حسن علیه السّلام را درك كرد. امام سجاد علیه السّلام در عاشورای سال ۶۱ هجری قمری حضور داشت و در آن واقعه به صورتی معجزه آسا نجات یافت و پس از شهادت پدرش امام حسین علیه السّلام مسئولیت زمامداری شیعیان از جانب خدا بر عهده او گذاشته شد و از آن روز تا روزی كه به شهادت رسید زمامدارانی چون یزید بن معاویه، عبدالله بن زبیر، معاویه بن یزید، مروان بن حكم، عبدالملك بن مروان و ولید بن عبدالملك، معاصر بود.
امام سجاد علیه السّلام در اوضاع ناگوار اجتماعی آن روز كه ارزش های دینی دست خوش تغییر و تحریف امویان قرار گرفته بود، مهمترین كار خویش را در زمینه برقراری پیوند مردم با خدا، با دعا آغاز كرد.
چنین بود كه مردم تحت تأثیر روحیات آن حضرت قرار گرفتند و شیفته مرام و روش او شدند و بسیاری از طالبان علم و دانش در مسلك راویان حدیث او در آمدند و از سرچشمه زلال دانش وی كه برخاسته از علوم رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و امیرالمؤمنین علیه السّلام بود، بهره ها جستند.

رویدادهاى مهم
۱- وفات شهربانو، مادر امام زین العابدین علیه السّلام به هنگام تولد آن حضرت، در سال ۳۸ هجرى.
۲- شهادت امام على علیه السّلام در دو سالگى و شهادت امام حسن مجتبى علیه السّلام در سیزده سالگىِ امام زین العابدین علیه السّلام
۳- همراهىِ امام زین العابدین علیه السّلام با پدرش، امام حسین علیه السّلام ، در عدم بیعت با یزیدبن معاویه و حركت اعتراض ‏آمیز از مدینه به مكه، در رجب سال ۶۰ هجرى.
۴- همراهىِ امام سجاد علیه السّلام با كاروان حسینى در حركت از مكه به كربلا، در ذیحجه سال ۶۰ هجرى.
۵- حضور امام زین العابدین در نهضت خونین كربلا، در سن ۲۳ سالگى.
۶- ابتلاى امام زین العابدین علیه السّلام به بیمارىِ شدید، در روز عاشورا، و عدم توانایىِ جهاد در راه خدا.
۷- تحمل مصیبت شهادت امام حسین علیه السّلام و یاران و اصحاب آن حضرت، از سوى امام زین العابدین علیه السّلام در روز عاشورا.
۸- جنایت ‏هاى لشكریان یزید در جدا كردن سرها از بدن شهدا و بر نیزه كردن آنها، اسب دوانى بر بدن ‏هاى شهدا و غارت و آتش زدن خیمه‏ ها پس از شهادت امام‏حسین علیه السّلام در عصر عاشورا.
۹- آغاز اسارت امام زین العابدین علیه السّلام و سایر بازماندگان قافله حسینى به دست لشكریان عمر بن سعد از عصر روز عاشورا.
۱۰- تحمل سختى‏ ها و مشقت‏ هاى امام زین العابدین علیه السّلام و دیگر بازماندگان در اسارت ، كوفه و شام.
۱۱- خطبه خواندن امام سجاد علیه السّلام براى اهالى كوفه، در حالى كه در غل و زنجیر و اسارت دشمنان بود.
۱۲- خطبه خواندن امام سجاد علیه السّلام ، در مجلس بزرگ مسجد اموىِ شام، در حضور یزید و تأثیر شگفت آن بر شامیان.
۱۳- بازگشت امام زین العابدین علیه السّلام به همراه سایر بازماندگان نهضت كربلا از اسارت كوفه و شام به مدینة الرسول صلّی الله علیه و آله و سلّم
۱۴- حزن شدید و گریه ‏هاى طولانىِ امام سجاد علیه السّلام در مصیبت شهادت امام حسین علیه السّلام و اهل بیت آن حضرت.
۱۵- قیام مردم مدینه بر ضد یزید بن معاویه و اخراج بنى امیه از این شهر و وقوع نبردى خونین در این واقعه (معروف به واقعه حره)، در سال ۶۳ هجرى.
۱۶- شكست مقاومت اهالىِ مدینه در برابر لشكریان شام، و كشتار فجیع سپاهیان یزید به سركردگىِ مسلم بن عقبه، در مدینه، و محفوظ و مصون ماندن امام زین‏العابدین علیه السّلام و خانواده او از این كشتار.
۱۷- قیام عبدالله بن زبیر در مكه بر ضد بنى امیه و تصرف حجاز (مكه و مدینه) و برخى از سرزمین‏ هاى اسلامى، در سال ۶۴ هجرى.
۱۸- فشار و سخت ‏گیرىِ آل زبیر بر خاندان امیرالمؤمنین و اهل بیت علیه السّلام
۱۹- قیام مختار بن ابى عبیده ثقفى، در كوفه، بر ضد بنى امیه براى خونخواهى از قاتلان امام حسین علیه السّلام .
۲۰- مجازات قاتلان امام حسین علیه السّلام توسط مختار بن ابى عبیده و شادمانىِ امام زین ‏العابدین علیه السّلام و سایر اهل بیت علیه السّلام از كردار مختار.
۲۱- شهادت امام زین العابدین علیه السّلام در دوازدهم (یا ۱۸ و یا ۲۵) محرم سال ۹۵ هجرى، به وسیله زهرى كه ولید بن عبدالملك به آن حضرت خورانیده بود.
۲۲- به خاك سپردن بدن مطهر امام زین العابدین علیه السّلام ، در قبرستان بقیع، در جوار قبر عمویش، حضرت امام حسن مجتبى علیه السّلام ، زیر قبه مقبره عباس بن عبدالمطلب.

شرایط، مقتضیات و رسالتها در عصر امام سجاد علیه السلام:
اقتدار حكومتهای جبار و ظالم عصر، نظارت شدید و سختگیریهای بسیار بر مخالفان سیاسی بویژه شیعیان، سركوبی قیامها با كشتارهای بی رحمانه، جهالت سیاسی و مذهبی مردم، شیوع بی دینی و مفاسد اخلاقی، و قلت یاران و مجاهدان واقعی، از جمله موانعی بودند كه نگذاشتند امام سجاد علیه السّلام به صورت مسلحانه قیام كنند.
مردم مسلمان عصر امام علیه السّلام به علت تبلیغات و فعالیتهای سیاسی و فرهنگی حكومتهای نامشروع در برابر حقایق سیاسی و مذهبی در نهایت جهالت و بی دینی به سر می بردند. بدعتها و عقاید گمراه كننده و باطل به عنوان احكام و عقاید مذهبی، مورد اعتقاد و عمل مسلمانان قرار گرفته بود.
در چنین شرایطی، بزرگترین و مهمترین مسئولیت امام سجاد علیه السّلام، احیای مجدد اسلام ناب محمدی صلّی الله علیه و آله و سلّم تبیین جایگاه امامت و رهبری اهل بیت علیه السّلام، مبارزه با جهالت سیاسی و مذهبی مردم و تربیت مجاهدان واقعی بود.
امام علیه السّلام می باید در برابر حقایق سیاسی اسلام روشنگری می كردند بویژه كه درباره امامت و رهبری و افشاگری علیه حكومتهای غاصب و ظالم و ترویج فرهنگ جهاد و شهادت لازم بود كه شیعیان و مسلمانان را برای مبارزه و جهاد علیه ظلم، بدعت و گمراهی آماده می ساختند.
آن حضرت موفق شدند كه در سخت ترین شرایط و با استفاده از ظریفترین شیوه های تبلیغاتی و مبارزاتی، در اهداف خویش موفق و پیروز شوند. سرانجام امام علیه السّلام در راه پایداری و استقامت در این جهاد مقدس، به مقام والای شهادت نایل شدند.

نقش امام سجاد در تربیت موالی :
"موالی" یعنی: عده ای از ایرانیان كه به عراق آمده و در آنجا با تشیع آشنا شده. همچنین از جمله موضوع شایع در قرن اول و دوم هجری تربیت موالی بود. این افراد عمدتاً به علت داشتن استعداد مناسب و نیز آمادگی كسب علم و نیز با احساس ضعفی كه ایشان در برابر عرب ها داشتند و درصدد بودند كه آن را جبران كنند، به خوبی در زمینه حدیث كار كردند و در نتیجه توانستند در مدت زمانی كوتاه از فقها و محدثین مراكز عمده اسلامی شوند. این افراد در خانواده های مختلف عرب، تربیت شده بودند كه طبعاً انگیزه های سیاسی و مذهبی جاری و مرسوم در آن قبایل و عشیره ها، به اینان نیز سرایت كرده بود، به ویژه كوفه، بیشتر گرایش شیعی داشت و "موالی" آن نیز چنین بودند، از این رو اهل بیت علیهم السّلام نیز از این ویژگی برای تربیت موالی استفاده كردند.
در این میان، سیاست علی بن الحسین علیه السّلام شایان توجه بسیار است. امام می كوشید تا در مدینه، با تربیت طبقه "موالی"، راه را برای آینده باز كند. و اسلام صحیح و سلیم را به آنان (كه زمینه كافی داشتند) انتقال دهد، پس با شخصیتی كه امام داشت به شایستگی می توانست در روحیه موالی اثر بگذارد و احساسات شیعی را به آنان انتقال دهد.
استاد "سید جعفر مرتضی" در تشریح سیاستهای امام سجاد علیه السّلام و به منظور بخشیدن حیاتی نوین به مكتب جعفری، اشاره به این نكته دارد كه آن حضرت غلامان را می خرید و آنان را آزاد می كرد، به طوری كه به نوشته "سید الاهل" : غلامان این مسئله را دریافته، شور و شوق فراوانی داشتند كه مشمول اقدام امام شوند. امام نیز در هر سال و ماه و روز و به مناسبت هر حادثه، آنان را آزاد می ساخت. به طوری كه در مدینه قریب به یك لشگر از موالی آزاد شده و كنیزكان رهایی یافته، به سر می بردند كه تمامی آنها از موالی امام سجاد علیه السّلام بودند. و شمار آنها به ۵۰ هزار تن یا بیشتر می رسید.
مؤلف محترم "اعیان شیعه" نیز می نویسد: او سودانیان را می خرید، حال آنكه هیچ نیازی به آنان نداشت. استاد "سید جعفر مرتضی" پس از ذكر این مطالب نتایج متعددی از این مسئله می گیرد و می نویسد: یعنی نتیجه چنین سیاستی، این بود كه موالی، اهل بیت علیهم السّلام نمونه های انسانیت و اسلامیت به شمار می رفتند. و آمادگی كامل داشتند تا در شرایط گوناگون در كنار آنها قرار بگیرند، شواهدی نیز وجود دارد كه نشان می دهد "موالی" در مواقعی كه علویین مورد ظلم قرار می گرفتند و یا بعضی از حكام به آنها ستم می كردند، به یاری آنها می شتافتند.

 انتهای پیام/م