نذر آن است که انسان با صیغه‌ای مخصوص عملی را که بر او واجب نیست بر خود واجب کند یا عملی را که بر او حرام نیست بر خود حرام کند.
در اکثر موارد، نذر در مقابل برآورده شدن حاجتی منعقد می‌شود ولی ممکن است بدون درخواست هیچ حاجتی نذر کرد.
برای نمونه می‌توان نذر کرد: اگر فلان مریض بهبود یابد در روز تاسوعا عمل خیری انجام داد و یا می‌توان نذر کرد که در راه خدا دو رکعت نماز به جا آورد بدون اینکه این نماز در مقابل درخواست برآورده شدن حاجتی باشد.

آثار فقهی نذر

اگر کسی با شرایطی که خواهد آمد، نذری انجام دهد حتماً باید به نذر خود عمل کند و در صورت عمل نکردن مرتکب کار حرامی شده است و کفاره هم بر گردن او می‌آید، مگر اینکه توانایی انجام نذر را از دست بدهد.

آثار عمل نکردن به نذر

اگر کسی عمداً به نذر خود عمل نکند علاوه از آنکه کار حرامی انجام داده باید کار نذر شده را به نیت قضا انجام دهد و علاوه از آن باید کفاره عمل نکردن به نذر را هم پرداخت کند. پس اگر نذر کند که در اول ماه بعد را روزه بگیرد، باید در آن روز روزه بگیرد. یا اگر نذر کند که مبلغی به فقرا بدهد باید همان مبلغ را بپردازد. پس اگر در آن روز روزه نگیرد یا مبلغ را نپردازد باید بعداً روزه را قضا کند و پول را بپردازد.
اما اگر به علتی توانایی انجام نذر را نداشته باشد، فقط قضای آن در هنگام توانایی لازم است و نیازی به کفاره نیست. پس اگر در روزی که نذر کرده روزه بگیرد، مریض شود یا مسافرتی برای او پیش آید یا حائض شود بعداً قضای آن را به جا می‌آورد و کفاره لازم نیست. همچنین اگر از لحاظ مالی توانایی پرداخت صدقه را نداشته باشد باید صبر کند و هنگامی که توانایی مالی بدست آورد به نذر خود عمل کند.
نکته: اگر در نذر کردن برای خود عقوبت دیگری معین کند و به نذر هم عمل نکند، هم باید عقوبت خود فرما را انجام دهد و هم کفاره نذر را ادا کند. مثلاً اگر نذر کند که اگر حاجتم برآورده شود روز پنجشنبه را روزه بگیرم و اگر انجام ندهم هزار تومان به فقرا بدهم باید روز پنجشنبه را روزه بگیرد و اگر روزه نگیرد باید علاوه از پرداخت هزار تومان به فقرا، کفاره نذر را هم ادا کند.
 
  کفاره نذر

اگر انسان از روى اختیار به نذر خود عمل نکند باید کفّاره بدهد یعنى به شصت فقیر طعام دهد یا دو ماه پى‌درپى روزه بگیرد؛ یعنی به یکی از این دو کار به انتخاب خود عمل کند.
 
برای چه اموری می‌توان نذر کرد؟

چنانکه گفته شد برخی از نذرها انجام عملی را واجب و برخی دیگر انجام عملی را حرام می‌کنند.
اگر کسی برای «انجام» عملی نذر کند حتماً باید آن کار واجب یا مستحب باشد یا از جهتی دیگری انجام دادن آن کار بهتر از انجام ندادن آن باشد. مثلاً می‌تواند نذر کند که حجاب خود را کامل کند یا نذر کند که یک ماه نماز شب از او ترک نشود یا اینکه نذر کند در راه خدا صدقه‌ای به فقرا بدهد. پس نذر کردن برای قمه زنی برای خود یا فرزندش صحیح نیست.
از سوی دیگر اگر برای «ترک» کاری نذر کند، آن کار باید حرام یا مکروه باشد یا از جهتی دیگر ترک آن کار بهتر باشد. مثلاً می‌تواند نذر کند از برنامه‌های غیر اسلامی ماهواره‌ها استفاده نکند یا اینکه سیگار نکشد.
اما اگر نذر کند که کار واجب یا مستحبی را ترک کند، یا کار حرام و مکروهی را انجام دهد، نذرش باطل است؛ مثل جایی که نذر کند نمازش را اول وقت نخواند یا نذر کند که صله رحم انجام ندهد.
همچنین اگر برای برآورده شدن حاجت نامشروعی نذر کند آن نذر صحیح نمی‌باشد؛ مثل اینکه نذر کند اگر موفق به کار حرامی شد، مبلغی صدقه دهد!
کاری که انسان آن را با نذر بر خود واجب می‌کند باید در حد توان و شرایط خاص شخص باشد. مثلاً اگر پیاده به کربلا رفتن از جهت جسمی، مالی یا قانونی برایش امکان نداشته باشد، نمی‌تواند نذر کند که پیاده به کربلا برود.

کیفیت عمل به نذر

انسان باید به نذرش همان‌طوری که در صیغه نذر به زبان می‌آورد، عمل کند. مثلاً اگر نذر کند که در روز عاشورا به پنجاه نفر غذا بدهد باید در همان روز و به همان مقدار غذا دهد؛ پس اگر روز تاسوعا غذا بدهد صحیح نیست و باید در روز عاشورا از نو عمل را تکرار کند.
همچنین اگر نذر کند که روز مخصوصی را روزه بگیرد باید در همان روز روزه بگیرد و اگر آن روز را بی علت روزه نگیرد کار حرامی کرده است.

صیغه نذر

در نذر حتماً باید صیغه مخصوص آن خوانده شود و بدون خواندن صیغه نذر صحیح نیست و چیزی بر گردن انسان نمی‌آید. گذراندن صیغه از قلب کافی نیست بلکه باید به زبان بیاورد.
لازم نیست صیغه نذر به عربی خوانده شود بلکه اگر به زبان دیگری هم بگویند، صحیح است.
-کیفیت صیغه نذر:
کیفیت صیغه نذر این گونه است که مثلاً برای برآورده شدن حاجتی بگوید «اگر فلان حاجتم برآورده شود برای خدا بر عهده من باشد که فلان مقدار صدقه دهم». نکته اصلی در صیغه نذر آن است که کلمه «برای خدا» در صیغه نذر به زبان آورده شود.

تکلیف نذری که بدون صیغه جاری شده چیست؟

اگر بدون اینکه صیغه شرعی، نذر را با اختیار خود جاری کند، مثلاً در نظر بگیرد که نذر کند، آن نذر صحیح نمی‌باشد و لازم نیست به آن عمل کند؛ هر چند شاید از لحاظ اخلاقی و روحی بهتر باشد که به آن کار جامه عمل بپوشاند ولی اگر هم آن کار را انجام ندهد مرتکب کار حرام نشده است، چون صیغه نذر را اصلاً نخوانده یا به اشتباه خوانده است.
نکته: با توجه به آنچه در مورد وجوب صیغه نذر گفته شد معلوم می‌شود که نذر با دیدن خواب منعقد نمی‌شود؛ ذکر این مطلب به این علت است که برخی با دیدن خوابی مبنی بر نذر کردن یا دیدن شخصی در خواب که او را امر به نذر می‌کند گمان می‌کنند که نذر منعقد شده است؛ این در حالی است که بدون خواندن صیغه نذر در حال بیداری هیچ نذری منعقد نمی‌شود.

نذر چه کسی صحیح است؟

ابتدا باید دانست که نذر انسان فقط در مورد کارها خودش یا اموال خودش صحیح است؛ بنابراین هیچ کس حتی همسر نمی‌تواند در مورد اموال شوهر خود یا کسی دیگر نذر کند. مثلاً اگر زن نذر کند که از اموال شوهرش صدقه دهد صحیح نیست و باید از اموال خودش ادا کند.
همچنین نمی‌توان در مورد دیگران نذر کرد که آن‌ها کاری انجام دهند؛ برای مثال مادر نمی‌تواند نذر کند که فرزندش به زیارت امام رضا برود یا والدین نمی‌توانند نذر کنند که فرزند آن‌ها در آینده کار مخصوصی مثل طلبگی یا خدمت در حرم را به عهده بگیرد.
نذر انسان ورشکسته در مورد اموال خودش صحیح نیست ولی می‌تواند نذر کند که نماز بخواند یا روزه بگیرد. (ورشکسته به کسی گفته می‌شود که بدهی او به دیگران بیش از موجودی اموال او باشد).
نذر از انسان بالغ صحیح است پس اگر شخصی که به بلوغ نرسیده نذر کند، آن نذر منعقد نمی‌شود.
هم چنین نذر همسر بدون اجازه شوهر صحیح نیست.
والدین هم اگر فرزند را از نذر کردن نهی کنند، نذر فرزند صحیح نیست.

عهد چیست؟

هر آنچه در مورد نذر گفته شد در مورد عهد هم عیناً جاری است فقط در صیغه عهد باید بگویند که «برای خدا بر عهده من باشد که فلان عمل را انجام دهم.»
کفاره عمل نکردن به عهد هم مثل نذر است یعنی یا باید به شصت فقیر یک نوبت طعام دهد یا دو ماه پیاپی روزه بگیرد.

احکام قسم خوردن

*قسم شرعی چگونه محقق می‌شود؟

اگر انسان به زبان عربی یا زبانی دیگر به نام «خدا» قسم بخورد که کاری را انجام دهد، قسمش صحیح است.
بنابراین اگر به نام «پیامبر» یا «ائمه» یا «بزرگان دین» قسم بخورد، شرعاً حکم قسم را ندارد و چیزی بر گردن انسان نمی‌آید.
شرایط قسم، غیر از آنچه در مورد صیغه قسم گفته می‌شود دقیقاً مانند نذر است، ولی کفاره عمل نکردن به قسم فرق دارد.
 
صیغه قسم

چنانکه اشاره شد قسم خوردن فقط به نام خدا به هر زبان و یا صفاتی از خدا که مخصوص پروردگار است صحیح می‌باشد.
صیغه قسم هم باید به زبان بیاید و خطور آن به قلب کافی نیست.
اگر انسان در حال عصبانیت که اختیار گفتار خود را ندارد، برای کاری قسم بخورد لازم نیست به قسم خود عمل کند اما اگر در حال عادی و با اختیار خود قسم بخورد باید به آن عمل کند.

کفاره عمل نکردن به قسم

اگر عمداً به قسم خود عمل نکند باید کفاره بدهد ولی کفاره قسم اختیاری نیست یعنی اینکه ابتدا باید یکی از دو کار اول را انجام دهد و اگر توانایی هیچ کدام را ندارد نوبت به کفاره سوم می‌رسد.
کفاره قسم به ترتیب عبارت است از:
۱. آزاد کردن یک بنده یا سیر کردن ده فقیر برای یک نوبت غذایی یا پوشاندن ده فقیر با یک دست لباس عادی هر زمان.
۲. اگر توان کارهای گفته شده را به علت فقیر بودن ندارد باید سه روز پی در پی روزه بگیرد.
درزمان ما آزاد کردن بنده معنی ندارد، بنابراین اگر توانایی سیر کردن یا پوشاندن ده فقیر را نداشته باشد باید سه روز پی در پی روزه بگیرد.