شاخصه‌هاي دولت اسلامي
بسمه تعالی
شاخصه‌هاي دولت اسلامي
مقدمه
حکومت و دولت در مفهوم عام آن، از مسايلي است كه هيچ اجتماعي در هيچ شرايطي نميتواند از آن بي نياز باشد و هر انساني نياز جامعه به حکومت و دولت را درك ميكند.
تحقق آرمان هاي الهی و انسانی متعالي جز از راه پياده كردن برنامههاي ديني، ممكن و ميسر نيست که مستلزم تشکيل حکومت نيز می باشد. رشد و تكامل جامعه اسلامی و مردم مسلمان جز ازطريق تشکيل حکومت و تحقق دين اسلام در متن زندگي فردي و اجتماعي ميسر نخواهدبود.
فلسفه حکومت و دولت اسلامی بر پايه تكامل مادي و معنوي انسان كه فلسفه و هدف آفرينش اوست، استوار است. شعاع تعاليم اسلام، تمام عرصه‌های ظاهری و باطنی انسان رادر برگرفته و برنامه كامل چگونه زيستن و سعادتمند شدن انسان را در نگرش فردی و اجتماعی بيان می‌كند.
مهمترين اهداف حكومت اسلامی در موارد زیر خلاصه می شود:
۱- استقرار توحيد و رهانيدن مردم از بندگی غير خدا
۲- رشد و تكامل علمی، فرهنگی و تربيتی انسانها
۳- آزاد سازی توده‌های مردم و انسانهای مستضعف از چنگال ستمگران و بردگی مستكبران
۴- برپايی جامعه نمونه و مديريت فاضله آرمانی از راه قسط و عدل
۵- اجرای كامل قوانين آسمانی وانسان ساز اسلام (اقتصادی- مالی- حقوقی- قضايی- سياسی- اجتماعی)
در حکومت اسلامی، رفاه و سعادت دنیا و آخرت برای همه تضمین شده است، اما شرط آن اجرای اسلام به تمام معنا است. این امر به سبب گرد آمدن شاخصه های همه جانبه و کم نظیر در حکومت اسلامی است. این شاخصه ها به گونه ای هستند که قادرند کارآمدی حکومت اسلامی را تضمین کنند.
کلیدی ترین شاخصه دولت اسلامي
در این میان کلیدی ترین شاخصه دولت اسلامي را باید برپایی عدالت و رفع تبعیض قلمداد نمود. چنانکه امام خامنه ای با صراحت به این امر تأکید دارند و آن را پایه مشروعیت مسئولان می دانند:
"مشروعیت من و شما وابسته به مبارزه با فساد، تبعیض و نیز عدالت خواهی است. این، پایه مشروعیت ماست. الان درباره مشروعیت حرفهای زیادی زده می شود، بنده هم از این حرفها بلدم؛ اما حقیقت قضیه این است که اگر ما دنبال عدالت نباشیم، حقیقتاً من که این جا نشسته ام، وجودم نامشروع خواهد بود؛ یعنی هرچه اختیار دارم و هرچه تصرّف کنم، تصرّف نامشروع خواهد بود؛ دیگران هم همین طور. ما برای عدالت و رفع تبعیض آمده ایم. ما آمده ایم جامعه را از مواهب الهی خودش - که مهمترین مواهب الهی در عدالت وجود دارد - و همچنین مواهب اخلاقی و معنوی برخوردار کنیم.(بیانات در دیدار اعضای هیأت دولت ۱۳۸۲/۰۶/۰۵)
در این نوشتار به صورت گذرا مروری بر شاخصه های دولت اسلامي خواهیم داشت.
شاخصه های کلی دولت اسلامي
دولت اسلامي دولتي است كه نه تنها در شعارها بلكه در عمل نيز باید به خصوصيات و شاخصه‌هاي سيره نبوي و علوي تمسك جويد و داراي شاخصه‌هاي لازم باشد.شاخصه های کلی دولت اسلامي در پی می آید:
۱ـ برخورداري از رهبري دارای منشأ مشروعيت الهي که مهمترين شاخصه و زيربنای دولت اسلامي است.
۲ـ اتكا به قوانين مبتني بر قرآن و سنت.
۳ـ برخورداري مديران از معیار‌هاي ديني و تحقق دين داری و دين مداری در عملکرد آنان.
۴ـ برخورداری از نظامات و ساز و کار ديني که ظرفيت تحقق احكام اسلام را دارا باشد.
۵ـ توجه به زيرساختهاي فرهنگ ديني در جامعه و تلفيق بين معنويت و معيشت با اجرای دقیق قوانين ديني در تمام بخشها.
۶ـ پيش بيني ساز و كارهاي تغيير فرهنگ ضدارزشي و جايگزيني فرهنگ ديني.
۷- توزيع امکانات و بهره های معنوي و مادي بر پایه عدالت.
شاخصه های مديران دولت اسلامي
كارگزاران و مديران دولت اسلامي بايد در دو بعد فردي و مديريتي داراي شاخصه‌هاي لازم باشندكه مي توان به شرح زیر بر‌شمرد:
الف: ويژگيها و شاخصه‌هاي فردي
برخورداري از تهذيب نفس و خودسازي، توانايي و استقلال فكري و وامدار ديگران نبودن، حق‌گرايي،اطاعت از ولي ، رازداري، قبول نظر مشاوران امین، دوري از خودبيني، مردم‌گرايي، برخورداري از اخلاق اجتماعي، عادل بودن، پرهيز از تبارگرايي و حزب‌گرايي، آگاهي ، تقواي درون، دانش لازم، مهارت وبصیرت سياسي، صداقت و صراحت، محبت ورزي، سعه صدر، تملق‌ستيزي، زهد و ساده‌زيستي برخی از این ویژگی های فردي برای كارگزاران اسلامی است.
ب: شاخصه‌ها و ويژگي‌هاي مديريتي
توانايي مديريتي و شايستگي در کسب مقام و منصب، مسئوليت‌پذيري، خدمت‌گزاري صادقانه، پيروي از رهبري و اعتدال و ميانه‌روي، جديت در كار ،تلاش براي اقامه عدل، تفاهم ميان مجموعه كارگزاران، عدم شكاف ميان مردم و دولت، تلاش براي حل مشكلات مردم، ارتقاء سطح زندگي محرومان نماهایی از رابطه اسلامی و انسانی مدیر اسلامی با مردم است.
در فرمان امام علي (ع) به مالك اشتر نیز ويژگيها و شاخصه‌هاي بسیاری براي مديران دولت اسلامي ذکر شده است كه بعضی از آنها را مرور می کنیم.
۱) مدير خود را بندة خدا دانسته ، خدا ترس و ياري گر دين خدا باشد .
۲) مدير بايد نفس خود را از شهوات و خواهشهاي نفساني تزكيه كند .
۳) در برخورد با مردم، تغافل و چشم پوشي بزرگوارانه داشته باشد.
۴) مهربان و خوش رفتار باشد .
۵) منافع عموم را بر منافع فردي خواص ترجيح دهد .
۶) بين نيكو كار و بد كار تفاوت بگذارد.
۷) پند پذير ، راست گفتار ، درست كردار و بردبار بوده و در مقابل زورگويان سختگير باشد .
۸) بر كار كارگزاران نظارت دقيق داشته باشد و براي بازرسي، افراد صالح بگمارد .
۹) در گزينش و بكارگماري كارگزاران بر اساس ملاكهاي منطقي عمل نمايد .
۱۰) بر اساس انصاف و ميانه روي عمل نمايد .
۱۱) پاسخگوی عملکرد مدیران تحت امر باشد.
۱۲) عادل بوده و بر اساس حق قضاوت کند.
شاخصه های دولت اسلامي از نظر حضرت امام خميني(ره)
حضرت امام خميني(ره) به عنوان معمار كبير انقلاب و نظام جمهوري اسلامي به موضوع شاخصه‌ها و ويژگي‌هاي دولت اسلامي بسیار توجه نموده اند که در اين مجال كوتاه بخش هایی از آن را مطرح مي کنيم.
خدمت گزاری به مردم
در اندیشه سیاسی امام خمینی، خدمت گزاری به مردم آن قدر اهمیت دارد که اساساً معتقدند آنچه در اسلام مورد تأکید است «خدمت گزاری به مردم» است: «اسلام حکومت به آن معنا ندارد، اسلام خدمت گزار دارد. شما خودتان را حاکم مردم ندانید، شما خودتان را خدمت گزار مردم بدانید. حکومت همان خدمت گزاری است». صحیفه امام ج ۱۳، ص ۲۰۲.
انبیا خودشان را خدمت گزار می دانستند، نه این که یک نبی ای خیال کند حکومت دارد بر مردم، حکومت در کار نبوده، اولیای بزرگ خدا، انبیای بزرگ همین احساس را داشتند که اینها آمدند برای این که مردم را هدایت کنند، ارشاد کنند، خدمت کنند. همان، ج ۱۵، ص ۳۵۸.
در نظر امام؛ مفهوم مقابل خدمت گزاری، فرمانفرمایی است. دولت ها تا زمانی می توانند ادعای خدمت گزاری به مردم کنند و کارآمد باشند که خود را واقعاً نوکر مردم قلمداد کنند: «دولت ها خدمت گزار مردم هستند، نه فرمانفرما» همان، ج ۹، ص ۱۸. «دولت مال مردم است، نوکر مردم است، دولت ها خدمت گزار مردمند». همان، ج ۱، ص ۲۹۷ «دولت ها اقلیتی هستند که باید برای خدمت این ملت باشند. دولت خدمت گزار ملت باید باشد نه حاکم بر ملت». همان، ج ۱۱، ص ۸۹.
فتح قلوب مردم
در اندیشه امام خمینی، «فتح قلوب» از اهمیت بالایی برخوردار است. دولت ها اگر چه به راحتی می توانند مملکت و ملتی را زیر سلطه خویش بکشانند، اما هرگز نمی توانند دل های آنان را متوجه خویش کنند. «ای دولت ها، فتح مملکت که چیزی نیست، فتح قلوب مهم است». همان، ج ۱، ص ۱۲۱.
امام معتقدند در صدر اسلام، رمز چیرگی حکومت اسلامی بر امپراتوری های بزرگ، حکومت بر قلوب مردم بوده است. «حکومت صدر اسلام، حکومت بر قلوب بود و لهذا با جمعیت های کم بر امپراتوری های بزرگ غلبه کردند». همان، ج ۱۴، ص ۱۸۰
اما این که چه حکومت هایی بر قلوب مردم حکومت دارند، بنا بر دیدگاه امام، حکومت های مردمی، ملی، خدمت گزار، الهی، اسلامی و عادلانه همگی حکومت هایی هستند که حکومت بر قلوب مردم دارند. همان، ج ۷، ص ۵۲۷
تزکیه دولتمردان
«تزکیه برای دولتمردان و سردمداران بیشتر لازم است تا برای مردم عادی. اگر افراد عادی تزکیه نشوند و طغیان پیدا کنند، یک طغیان بسیار محدود است. لکن اگر طغیان در کسی شد که مردم او را پذیرفته اند، این گاهی یک کشور و گاهی کشورها را به فساد می کشد». همان، ج ۱۴، ص ۳۹۲.
حاکمیت قانون
قانون محور وحدت یک نظام سیاسی محسوب می شود.
«از صدر عالم تا کنون تمام انبیا برای برقرار کردن قانون آمده اند و اسلام برای برقرار کردن قانون آمده است و پیغمبر اسلام و ائمه اسلام و خلفای اسلام تمام برای قانون خاضع بوده اند و تسلیم قانون بوده اند». همان، ج ۱۴، ص ۴۱۴.
اگر آن کسی که در رأس حکومت است، خودش را اصلاح نکند و تابع قوانین اسلام نباشد، قوانین اسلام را در مملکت وجود خودش اجرا نکند، این نمی تواند حکومت اسلامی باشد و حاکم اسلامی باشد. همان، ج ۸ ، ص ۲۸۴.
بنابر دیدگاه امام، وجود اختلافات در جامعه ناشی از قانون شکنی هاست. «اگر همه اشخاص و همه گروه ها و همه نهادهایی که در سرتاسر کشور هستند به قانون خاضع بشویم و قانون را محترم بشماریم، هیچ اختلافی پیش نخواهد آمد. اختلاف از راه قانون شکنی ها پیش می آید».اسلام از آن جا که دین مترقی ای است، پیشرفته ترین قوانین را نیز دارد و عمل به این قوانین معیار اسلامی بودن یک کشور به حساب می آید و در مقابل، مخالفت با آن قوانین مخالفت با اسلام محسوب می گردد. «در کشوری که قانون حکومت نکند، خصوصاً قانونی که قانون اسلام است، این کشور را نمی توانیم اسلامی حساب کنیم، کسانی که با قانون مخالفت می کنند، اینها با اسلام مخالفت می کنند». همان.
اجرای برنامه اقتصادی اسلام
اجرای درست برنامه اقتصادی اسلام، ملت را در رفاه و آسایش قرار می دهد. اگر ملت ایران تسلیم احکام اسلام شوند و از دولت ها بخواهند برنامه مالی اسلام را با نظر علمای اسلام اجرا کنند. تمام ملت در رفاه و آسایش زندگی خواهند کرد». همان، ج ۱، ص ۱۳۷.
سیره اقتصادی مسؤولان
این مسأله در اندیشه امام از اهمیت ویژه ای برخوردار است. ایشان در سیره، عمل و گفتارشان، همیشه در تلاش بودند مسؤولان را به این نکته توجه دهند که زندگی شخصی خویش را باید با کم درآمدترین قشر جامعه سازگار کنند؛ شیوه ای که کاملاً منطبق با گفتار و عملکرد حضرت علی علیه السلام است.
"ما آرزوی همچو حکومتی [حکومت حضرت امیر علیه السلام ] داریم. یک حکومت عادل که نسبت به افراد رعیت علاقه مند باشد، عقیده اش این باشد که باید من نان خشک بخورم که مبادا یک نفر در مملکت من زندگی اش پست باشد، گرسنگی بخورد." همان، ج ۶، ص ۵۷.
«اگر یک حکومت و دستگاه های حکومت زندگی شخصی شان جوری باشد که مردم ببینند نزدیک به زندگی آنهاست، مردم قانع می شوند، مردم راضی می شوند، عصیان تمام می شود». همان، ج ۷، ص ۲۵۹.
آن روزی که دولت ما توجه به کاخ پیدا کرد، آن روز است که باید فاتحه دولت و ملت را بخوانیم. آن روزی که رئیس جمهور از آن خوی کوخ نشینی بیرون برود و به کاخ نشینی توجه بکند، آن روز است که انحطاط برای خود و برای کسانی که با او تماس دارند پیدا می شود. آن روزی که مجلسیان خوی کاخ نشینی پیدا کنند و از این خوی ارزنده کوخ نشینی بیرون بروند، آن روز است که ما برای این کشور باید فاتحه بخوانیم. همان، ج ۱۷، ص ۳۷۶.
توجه به قشر کم درآمد
تمرکز دولت در برنامه ریزی اقتصادی باید در طبقه ضعیف و کم درآمد و اقشار پایین جامعه باشد. «ما باید برای این طبقه کارگر و کارمند، که ضعیف هستند، طبقه ای که شما اینها را پایین می دانید در حالی که اینها از همه شما بالاتر و بلند مقام تر هستند، باید دولت ها برای اینها کار بکنند». همان، ج ۷، ص ۳۳۵.
جلب نظر مردم از جمله امور لازم و ضروری است. «جلب نظر مردم از اموری است که لازم است. پیغمبر اکرم جلب نظر مردم را می کرد، دنبال این بود که مردم را جلب کند». همان، ج ۱۷، ص ۲۵۱.
دولت، بی شرکت ملت و توسعه بخش های خصوصی جوشیده از طبقات محروم مردم و همکاری با طبقات مختلف مردم با شکست مواجه خواهد شد. کشاندن امور به سوی مالکیت دولت و کنار گذاشتن ملت، بیماری مهلکی است که باید از آن احتراز شود. همان، ج ۱۹، ص ۱۵۷.
امنیت اقتصادی
دولت اسلامی باید امنیت سرمایه گذاری های اقتصادی، تجاری و تولیدی مردم را تأمین کند. دولت اسلامی باید مردم را در همه چیز مطمئن کند، در سرمایه هایشان، در کسبشان، در کارخانه هایشان، در همه چیز مردم در آرامش باشند و دولت ابداً نمی تواند به آنها تعدی بکند و نباید تعدی بکند و اگر کسی تعدی کرد، تأدیب خواهد شد. همان، ج ۱۷، ص ۱۶۱.
شایسته سالاری
بی شک کارآمدی دولت در پرتو شایسته سالاری آن به دست می آید و در دیدگاه امام نیز تنها راه شایستگی ملت و کشور، شایستگی دولت آن است.
«بدبختی و خوشبختی ملت ها بسته به اموری است که یکی از مهمات آن صلاحیت داشتن هیأت حاکمه است. اگر چنانچه هیأت حاکمه، کسانی که مقدرات یک کشور در دست آنهاست، اینها فاسد باشند، مملکت را به فساد می کشند، همه بعدهای مملکت را رو به نیستی و فساد می برند.» همان، ج ۵، ص ۳۱۴.
تا دولت صالح نباشد مملکت صلاحیت پیدا نمی کند. همان، ج ۶، ص ۴۶.
یکی از راه های شایسته سالاری، گزینش مسؤولان از طبقات متوسط و پایین جامعه است. اساس ادامه یک پیروزی و انقلاب در امری است که به نظر می آید در رأس امور واقع است، و آن این که دولت، مجلس و کسانی که در ارتش و سپاه هستند از طبقه متوسط و مادون باشند. مادامی که مجلس و ارگان های دولتی از این طبقه تشکیل بشود، امکان ندارد یک دولت و قدرت بزرگ اوضاع را به هم بزند. همان، ج ۱۶، ص ۱۹.
دولت بدون گزینش اشخاص متعهد و متخصص در رشته های مختلفه موفق نخواهد شد و دولتمردان در گزینش همکاران به کاردانی و تعهد آنان و بهتر خدمت کردن آنها به کشور و در منافع ملت بودن تکیه کنند تا در پیش حق تعالی و ملت رو سفید باشند، نه بر دوستی و آشنایی و حرف شنوی بی تفکر و تأمل که این رویه موجب ناکامی در خدمت به کشور است. دوست خوب برای دست اندرکاران آن است که در پیشرفت امور محوله به آنان مؤثر باشد و در خدمت ملت باشد، نه در خدمت آنان. هر که و هر چه خواهد بود. دولتمردان از دانشمندان و متخصصان متعهد استمداد کنند تا راز موفقیت را به دست آورند. همان، ج ۱۹، ص ۱۵۷.
وجدان کاری
اگر یک مملکت کارمندش و دولتش و ملتش و روحانیتش و بازارش و همه چیز، وقتی هر کدام به آن وظایفی که خدای تبارک و تعالی محول کرده بر آنها، خوب عمل کردند، این مملکت بعد از چندی همه اش درست می شود. همان، ج ۹، ص ۴۸۰.
«وقتی دولت خوب کار کند برای ملت، آنها هم پشتیبان اند». همان، ج ۱۷، ص ۳۸۳.
«ای متصدیان و دولتمردان از رده به اصطلاح بالا تا پایین، به هوش باشید که در دو راهی سعادت و شقاوت قرار دارید. اگر به واسطه سوء مدیریت و ضعف فکر و عمل شما، به اسلام و مسلمین ضرری و خللی واقع شود و خود می دانید و به تصدی ادامه می دهید، مرتکب گناه عظیمی و کبیره مهلکی شده اید که عذاب بزرگ دامنگیرتان خواهد شد. هر یک در هر مقام احساس ضعف در خود می کند، چه ضعف مدیریت و چه ضعف اراده، از مقاومت در راه هواهای نفسانی، بدون جو سازی، دلاورانه و با سرفرازی نزد صالحان از مقام استعفا کند که این عمل صالح و عبادت است.» همان، ج ۱۹، ص ۱۵۷.
اصلاح اداری و رسیدگی سریع به امور مردم
دولت برای بالا بردن رشد کارآمدی خویش نیازمند اصلاح اداری در مقاطع مختلف است. این عمل از جمله اموری است که انجام ندادن به موقع آن باعث رشد معکوس کارآمدی دولت است. «اصلاح دولت و اصلاح ادارات و اصلاح جامعه و بازسازی، همه اینها بر دوش شما آقایانی است که در رأس امور هستید و چنانچه همت نگمارید چه بسا که ما قدم را به واپس برداریم». همان، ج ۱۵، ص ۴۹۲.
تجمل پرستی، اسراف و کاغذبازی اداری، یکی از عوامل مهم ناکارآمدی دولت محسوب می گردد. این عمل باعث طولانی تر شدن رسیدگی به امور مردم شده و در نتیجه مردم را به پشتیبانی از نظام و دولت دلسرد می کند. «باید تمام ادارات از تجمل پرستی و اسراف و کاغذبازی بپرهیزند و کار مردم را سریعاً انجام دهند». همان، ج ۶، ص ۲۶۶
فساد زدایی
وجود فساد در جامعه و تعقیب و ترمیم نکردن آن یکی از عوامل مهم زوال و انحطاط دولت است. «دولت و همه موظفند، وقتی فسادی واقع شد، اغماض نکنند، و همان یک مورد را از بین ببرند تا سرایت نکند تا این که یک جمهوری به فساد کشیده بشود و یا در دنیا بد نام شود». همان، ج ۱۶، ص ۱۷۳.
اگر این احساس پیش بیاید که من آن بالا هستم و دیگران باید از من اطاعت بکنند و یک تکلیفی است، و بخواهید با تکلیف و تکلف به مردم حکومت کنید، این باز به حالت سابقه بر می گردد و مردم از شما جدا می شوند. همان، ج ۱۳، ص ۳۷۱.
وحدت دولت و ملت
اگر یک کشور بخواهد یک کشور سالمی باشد، باید بین دستگاه حاکمه با ملت تفاهم باشد. همان، ج ۸ ، ص ۲۳۰.
اگر یک مملکتی دولت و ملتش، ارتش و ملت، قوای انتظامی و ملت با هم شدند و هر دو احساس کردند که باید خدمت به هم بکنند، یک همچو مملکتی و کشوری شکست نخواهد خورد. همان، ج ۹، ص ۱۴۴.
جدایی دولت ها از ملت ها منشأ همه گرفتاری هایی است که در یک کشوری تحقق پیدا می کند. همان، ج ۹، ص ۱۱۸.
دولت و مردم نبایستی از یکدیگر جدا باشند، اگر جدا شدند، ملت از گرفتاری دولت خشنود می شود و مردم از مالیات و کار می دزدند، ولی هرگاه یکی باشند، مردم گلیم زیر پای خود را در مواقع لزوم می فروشند و به دولت می دهند تا رفع نیاز دولت بشود. همان، ج ۱، ص ۱۲۳.
این یک اشتباهی از حکومت ها بوده است که خیال می کردند که اگر قدرت های بزرگ را به دست بیاورند، بهتر از این است که قدرت ملت خودشان را به دست بیاورند، و این علاوه بر این که یک خیانت به ملت ها بوده است، آن کامیابی که باید برای یک انسان باشد و آن ارزشی که باید برای یک انسان باشد اینها از دست داده بودند. همان، ج ۱۴، ص ۲۳۲.
عدالت پروری
اگر حکومت ها عادل باشند، کم کم مردم را به صورت خودشان در می آورند. همان، ج ۵، ص ۴۴۲.
آن کسی که به یک ملتی حکومت دارد، چنانچه عدالت پرور باشد، دستگاه او عدالت پرور خواهد شد، قشرهایی که به او مرتبط هستند به عدالت گرایش پیدا می کنند، تمام اداراتی که تابع آن حکومت است، خواه نا خواه به عدالت گرایش پیدا می کنند و عدالت گسترده می شود. همان، ج ۹، ص ۱۳۵.
باید دولتی به وجود بیاید که با همه قشرها به عدالت رفتار کند، و امتیاز بین قشرها ندهد، مگر به امتیازات انسانی که خود آنها دارند. همان.
حکومت عادل می تواند تمام مصالح کشور را تأمین کند، در حالی که حکومت ظالم عامل تمام بدبختی های کشور است. «مفاسد از حکومت ها سرچشمه می گیرد، حکومت عدل تمام مصالح کشور را تأمین می کند و حکومت ظلم تمام بدبختی ها را برای یک ملتی ایجاد می کند». همان.
انتقاد پذیری
حکومت اسلامی باید انتقادات را تحمل و از آن استقبال کند. انتقادات از دولت و عملکردهای آن باعث رشد و بالندگی کارآمدی دولت خواهد بود «کوچک ترین فرد می تواند آزادانه و بدون وجود کمترین خطر به بالاترین مقام حکومتی انتقاد کند و از او در مورد اعمالش توضیح بخواهد». همان، ج ۵، ص ۴۴۹.
پرهیز از سیاست بازی های گروهی
دولتمردان با رویه و فکر واحد برای رسیدن به آنچه صلاح اسلام و کشور است به پیش روند و این سیاست صحیح اسلامی است و خدای نخواسته در سیاست بازی های گروهی وارد نشوند که با ناکامی مواجه می شوند. همان، ج ۱۹، ص ۱۵۷.
من از همه ارگان های دولتی و ملی و همه گروه ها می خواهم که از گروه گرایی و دسته بندی و فرصت طلبی و هواهای نفسانی احتراز کنند و خود را در راه خدمت به ملت و خلق مستضعف قرار دهند و از راهی که ملت می رود منحرف نشوند. همان، ج ۱۲، ص ۴۴۳.
سفارش دوم آن است که بین خودتان، بین وزرا، بین دولتی ها برادری باشد. شما برای اسلام می خواهید خدمت کنید، نمی خواهید که برای خودتان کاری بکنید، شما می خواهید برای این ملت محروم در طول تاریخ خدمت بکنید، نمی خواهید که جیب خودتان را پر کنید. همان، ج ۱۸، ص ۸۱.
شاخصه‌هاي دولت اسلامي از ديدگاه امام خامنه ای
از شاخصه های دولت اسلامی از منظر امام خامنه ای می توان به ویژگی های زیر اشاره کرد.
مردمی و ساده زیست
اولین کار این است که ما مسئولین کشور را، افرادی انتخاب کنیم که مردمی باشند، ساده زیست باشند، درد مردم را بدانند و خودشان از درد مردم احساس درد کنند. این هم به نظر من شاخص مهمی است. آگاهانه بگردید؛ برسید؛ و به آنچه که رسیدید و تشخیص دادید، با قصد قربت اقدام کنید؛ با قصد قربت پای صندوق انتخابات بروید و خدای متعال اجر خواهد داد.
بیانات در جمع مردم استان کردستان ۱۳۸۸/۰۲/۲۲
تعامل با سایر قوا
تعامل با مجلس و تعامل با قوه ی قضائیه، کار لازمی است؛ این را مطلقاً نباید ندیده گرفت.
دیدار اعضای هیئت دولت ۰۲/۰۶/۱۳۸۷
عدالتخواهی و عدالت گستری
عدالتخواهی و عدالت گستری به زبان آسان است؛ اما در عمل بسیار کار دشواری است و مقدمات بسیاری لازم دارد. باید خیلی کار کرد تا اینکه عدالت تحقق پیدا کند؛ عدالت جغرافیایی، عدالت طبقاتی، عدالت در زمینه های مسایل اقتصادی، عدالت در زمینه های مسایل فرهنگی، عدالت در جایگزین شدن و جای گرفتن در مسئولیتها و مناصب و عدالت در قضاوتهای ما - نه فقط قضاوتی که قاضی در دادگاه می کند، بلکه داوریهایی که ما نسبت به اشخاص و قضایا میکنیم - اینها همه عدالت است و عدالت در آنها نقش دارد. عدالتخواهی و عدالت گستری به معنای همه ی اینهاست. دیدار اعضای هیئت دولت ۱۳۸۵/۰۶/۰۶
فسادستیزی
فسادستیزی شاخصه ی دیگری است. «سلامت اعتقادی و اخلاقیِ مسئولان کشور» - بخصوص مسئولان عالی رتبه، در سطوح دولت و معاونین و از این قبیل - بسیار مهم است که از لحاظ اعتقادی و اخلاقی اشخاص سالمی باشند. همان
اعتزاز به اسلام
من بارها گفته ام، در قضیه ی «زن»، ما پاسخگوی غرب نیستیم، غرب باید پاسخگوی ما باشد؛ ما هستیم که سؤال مطرح میکنیم. در زمینه ی حقوق بشر، ماییم که طلبکار مدعیان منافق و دو روی حقوق بشر هستیم. بنابراین به اسلام اعتزاز داشته باشید. آنچه را که اسلام به ما آموخته، اگر ما درست یاد گرفته باشیم و دچار کج فکری و انحراف و غلط فهمی نشده باشیم، چیزی است که باید به آن افتخار کنیم. همان
تواضع و نغلتیدن در گرداب غرور
ما خودمان باید مواظب باشیم حرفهایی که در تمجید و ستایش ما میزنند، اینها را باور نکنیم. ما باید به درون خودمان نگاه کنیم: «الانسان علی نفسه بصیرة»؛ نقصها، مشکلات و کمبودهایمان را نگاه کنیم و فریب نخوریم. این فریب خوردن، انسان را در دام و گرداب غرور می اندازد. اگر انسان خودش را بد برآورد کرد، آن وقت دیگر نجات پیدا نمی کند. همان
مسئولیت پذیری و پاسخگویی
مسئولیت پذیری و پاسخگویی در هر بخشی که ما هستیم، مسئولیت آن کاری که بر عهده گرفته ایم، این را بپذیریم. زیرمجموعه، زیرمجموعه ی ماست، احساس مسئولیت کنیم. در هر نقطه ای مسئولیت تعریف شده ای وجود دارد، آن مسئولیت را بایستی پذیرفت. همان
اهتمام به علم و پیشرفت علمی
در آغاز پیدایش اسلام گفته شد که: «طلب العلم فریضة علی کل مسلم و مسلمة» یا «مؤمن و مؤمنة»؛ یعنی همان وقتی که نماز و زکات و این چیزها آمد، طلب العلم هم آمد؛ «اطلبوا العلم ولو بالصین» هم آمد.
من بارها تکرار می کنم، این به خاطر همین است که جامعه، بدون علم نخواهد توانست آرمانهای خودش را بالا بیاورد. مثل این است که انسان حرف حقی داشته باشد؛ اما اصلاً زبان گفتنش را نداشته باشد. نداشتن علم این طوری است. علم موجب می شود که شما بتوانید آن آرمانها، آن اهداف و آن خط روشن و جاده ی روشنِ صراط مستقیمی را که در دست و اختیار شماست، مطرح کنید و کسان بیشتری را از بشریت، به آن هدایت کنید. علم نداشته باشید، این امکان پذیر نخواهد بود. بنابراین علم - که وسیله رشد ملی، بشری، انسانی و اوج گرفتن در محیط عام بشریت است - جزوِ چیزهای لازم است و باید به این اهتمام داشته باشید. همان
سعه صدر و تحمل مخالف
گاهی انسان از حرفی که میزنند، ناراحت هم می شود؛ حرص هم میخورد، گاهی به خدا هم شکایت می کند که خدایا! تو که می بینی واقع قضیه چیست و چقدر با چیزی که اینها می گویند، فاصله دارد؛ اما در عین حال، انسان بایستی حلم به خرج دهد. حلم یعنی ظرفیت و تحمل صدای مخالف را داشتن. البته این - شاید بعداً هم عرض بکنم - به معنای آن نیست که دولت از عملکرد خودش دفاع نکند؛ نه، حتماً بایستی دفاع کند. همان
انس با خدا، انس با قرآن، استمداد دائمی از خدا
«انس با خدا»، «انس با قرآن» و «استمداد دائمی از خدا»تصمین کننده ی همه ی آن چیزهایی است که قبلاً عرض کردیم. انس با خدا یادتان نرود. ما بارها می گوییم که خدمات مسئولان نظام از هر عبادتی بالاتر است؛ این حرف درستی است و مبالغه هم در آن نیست. اما بدانید، این خدمات، آن وقتی خدمت خواهد شد و آن وقتی با خلوص و درخشش و شفافیت خود باقی خواهد ماند که شما دلتان با خدا مأنوس باشد. اگر دل از خدا غافل شد، اگر دل رابطه ی خودش را با ذکر و توجه و خشوع از دست داد، همین خدمتی که ما میگوییم بالاترین عبادت است، همین خدمت، مشوب خواهد شد؛ اصلاً به کلی مشوب می شود و در آن اغراض و هواها می آید. همان
ایستادگی در مقابل زورگویان
معیارها مشخص است...کسانی سر کار نیایند که بخواهند با تملق گوئی به غرب، به دولتهای غربی، به دولتهای زورگو و مستکبر، به خیال خودشان بخواهند برای خودشان موقعیتی در سطح بین المللی دست و پا کنند. اینها برای ملت ایران ارزشی ندارد. کسانی سر کار نیایند که دشمنان ملت ایران طمع بورزند که به وسیله ی آنها بتوانند صفوف ملت را از هم جدا کنند، مردم را از دینشان، از اصولشان، از ارزشهای انقلابی شان دور کنند. بیانات در دیدار مردم بیجار ۱۳۸۸/۰۲/۲۸
«اجتناب از اسراف و ریختوپاش»
«خردگرایى و تدبیر و حكمت در تصمیمگیرى و عمل»
«اجتناب از هواهاى نفس»؛ چه هواى نفس شخصى، چه هواى نفس گروهى؛
«شایستهسالارى»
«نظارت بر عملكرد زیرمجموعه»
«تلاش بىوقفه براى خدمات»
«شجاعت و قاطعیت در بیان و اعمال آنچه كه حق است»
«قانون‌گرایى»(دیدار اعضای هیئت دولت ۲/۶/۱۳۸۷)
امام خامنه ای در دیدار نمایندگان قوه مقننه در تبیین اهمیت قانون گرایی می فرمایند:
قانون را رعايت كنيد تا اين همه مشكل به وجود نيايد... اگر رعايت قانون شد، كارها روان مي شود؛ اگر بى‌قانونى آمد وسط ميدان - كه هر كسى هم براى بى‌قانونىِ خودش بالاخره يك توجيهى دارد؛ يكى مي گويد آقا اين قانون حق من را ضايع كرد، اين قانون نمي دانم چنين بود، اين قانون چنان بود؛ اما اين توجيه‌ها قابل قبول نيست - كارها مختل مي شود.
اگر بى‌قانونى رایج شد، كارها گره خواهد خورد... كار مردم از بين مي رود، مصالح مردم پایمال مي شود. همه بايستى به قانون احترام بگذارند و من به شما عرض بكنم؛ اين مورد هم مثل موارد ديگر از چيزهائى است كه فرهنگ آن بايستى از نخبگان سرريز بشود به بدنه‌ى جامعه. اگر شما كه جزو نخبگان هستيد، قانون را رعايت نكرديد، انتظار نداشته باشيد كه بدنه‌ى جامعه قانون را رعايت كند. ادعاى نخبگى بكنيم - نخبگى سياسى، نخبگى علمى - اما در همان مورد كارِ خودمان به قانون بى‌اعتنائى كنيم... نقطه‌ى مقابل قانون‌گرایى و انقياد در مقابل قانون، ديكتاتورى است. بيانات در ديدار نمايندگان مجلس شوراى اسلامى - ۳/۴/۱۳۸۸
جمع بندی و نتيجه گیری
در اين مقاله به بیان اجمالی فلسفه حکومت و دولت اسلامی و مهمترين اهداف آن پرداخته شد و تأکید گردید که دولت اسلامي در عمل باید به خصوصيات و شاخصه‌هاي سيره نبوي و علوي تمسك جويد و داراي شاخصه‌هاي لازم باشد.
آنچه در اين ميان از اهميت ويژ‌ه‌اي برخوردار است ضرورت برپایی عدالت و رفع تبعیض است که پایه مشروعیت مسئولان محسوب می شود.
از سوی دیگر وجود مدیراني شايسته، صالح و الهي كه با اعمال و رفتار خود و نحوه‌ي مديريت صحيح راه را براي رسيدن به اهداف مقدس و الهي دولت اسلامی هموار مي‌سازند نیز بسیار حائز اهمیت است.زیرا تحقق شاخصه های كارگزاران دولت اسلامی که بیان شد موجب توفیق مدیر می گردد و حوزه مدیریت او را از دستبرد و سوءاستفاده بدخواهان و نااهلان محفوظ نگه می دارد.
در نهایت، مدیریت در دولت اسلامی ، باید مظهر دو نوع از صفات باشد، صفات مهر و صفات قهر.مدیر باید با پذيرش فرماندهي خداوند ، بندة او بودن و خدا ترسي ، انسان های مشتاق و لایق را به سوی خود جذب کند و آنان را دلگرم و ثابت قدم نگه دارد و با قهر و خشم، دشمنان اسلام و جامعه اسلامی و نااهلان را از خود دور سازد و دست آنان را از دراز شدن به سوی حریم های محترم جان و مال و ناموس مردم کوتاه کند.
البته در دولت اسلامى، بيشترين اهميت به ارتباط با خدا داده مى شود و با ارزش ترين افراد با تقواترين آنها شمرده مىشوند.
مديران اسلامى در سایه ارتباط با خداست که مىتوانند موجب رشد وکمال خود وجامعه شوند و زمینه حل معضلات اجتماعى را نیز فراهم نمایند.
خلاصه اينكه مديران دولت اسلامى در صورت انطباق نیت و عمل خود با آموزه های اسلامی و مراقبت پیوسته نسبت به رفتار خویش و مجموعه تحت امر مي توانند جامعه اسلامي را با اجرا وتحقق دستورات الهی به سوي اهداف والا سوق دهند .
فهرست منابع:
اصول و شاخصه های کارآمدی دولت در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) / محسن رضوانی - مجله علوم سیاسی، شماره ۱۹
الزامات و شاخصه‌هاي دولت اسلامي /حجة الاسلام والمسلمين علي سعيدي- پایگاه بصيرت
انديشه سياسي امام خميني (تهران، پژوهشكده امام خميني و انقلاب اسلامي،۱۳۸۴ ) محمد حسين جمشيدي
صحیفه امام (تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، ۱۳۷۸)
مديريت از ديدگاه امام علي (ع) - ۱۳۹۰ - عباس رهبری
سایت دفتر حفظ نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای
