این مطلب ۳۸۴۰ بار خوانده شده

تربیت خویشتن اساس تربیت خانواده

چه بسیار اوقات که ما خود را معلم و مربی فرزندانمان می پنداریم، اما هرگز درباره رفتار و گفتار خود نمی اندیشیم. چه بسا که از تمام اعضای خانواده رفتار و گفتاری مؤدبانه را توقع داریم، اما هیچ گونه مراقبه و محاسبه ای را بر رفتار و گفتار خویش انجام نمی دهیم.

 

خودسازی (شروع از خود)

 

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِیكُمْ نَارًا؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانوادة خود را از آتش جهنم حفظ نمایید...!»۱

 

ادب و تربیت نفس های خویش را به عهده بگیرید و آن را از سلطه عادت ها بازدارید!۲ کسی که (در مقام هدایت و تربیت) خود را پیشوای دیگران قرار می دهد، باید از تعلیم (و تربیت) خویش بیاغازد، پیش از آن که به تعلیم (و تربیت) دیگری بپردازد. ۳

 

چه بسیار اوقات که ما خود را معلم و مربی فرزندانمان می پنداریم، اما هرگز درباره رفتار و گفتار خود نمی اندیشیم. چه بسا که از تمام اعضای خانواده رفتار و گفتاری مؤدبانه را توقع داریم، اما هیچ گونه مراقبه و محاسبه ای را بر رفتار و گفتار خویش انجام نمی دهیم.

 

گاه تمام هوش و حواس خود را صرف وقت بر اعمال دیگران و ایرادگیری از عیوب ایشان می نماییم، در حالی که خود در حصار عادت های غلط و خواسته های نفسانی خویش زنجیر و از عیوب نفس خویش غافل گشته ایم.

 

چه‌بسا وقت گذاری برای تربیت و پرورش نفس خویش را امری اضافی و بی حاصل می پنداریم و پردازش شخصیت خود را در گذر زمان به امان خدا وامی گذاریم، اما همواره آرزوی یک تربیت موفق و برتر را در سر می پرورانیم. در چنین احوالی، خداوند متعال ما را مورد خطاب قرار می دهد و می فرماید: آیا مردم را به نیکی و نیکوکاری فرمان می دهید و حال آن‌که خود را فراموش می کنید.۴

 

از منظر قرآن، در نظام تربیتی خانواده، بیش از هر چیز بر «شروع از خود» و مراقبت در رفتار و گفتار خویش تأکید می شود: ای کسانی که ایمان آورده اید، بر شما باد به مراقبت از نفس خودتان.۵ و در آیه دیگر چنین می فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانواده خود را از آتش حفظ نمایید...!۶

 

مقدم داشتن خود بر خانواده در مقام «هدایت و تربیت» در آیه دوم قابل تأمل است؛ چنانچه پس از نازل شدن این کریمه نورانی، مردم از پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرسیدند: «چگونه خود و خانوادة خود را از آتش حفظ نماییم؟» حضرت در پاسخ فرمودند: خودتان عمل خیر انجام دهید و آن را به خانواده خویش یادآوری کنید و ایشان را بر پایه فرمانبرداری از خداوند ادب نمایید!۷

 

در فرآیند تربیت مهدوی فرزندان می بایست والدین، معلمان، مربیان و تمام دست اندرکاران تعلیم و تربیت از خویشتن شروع نمایند و به تعلیم، تربیت و تزکیه خویش بیش از هر چیز همت گمارند که چنین اولیا و مربیانی به مقام «هدایت و تربیت» سزاوارترند: کسی که آموزگار و مربی خویش باشد، بیش تر از کسی که آموزگار و مربی مردم است، سزاوار احترام و بزرگداشت است.۸

 

در این میان نقش والدین در تربیت فرزند و معماری شخصیت آیندة او بسیار تأثیرگذار و حیاتی تر است. این بینش و منش پدر و مادر است که تعیین کنندة بینش و منش فرزند در آینده خواهد گشت: هر نوزادی براساس فطرت پاک الهی زاده می شود، و این پدر و مادرش هستند که او را یهودی یا نصرانی یا مجوسی می سازند. ۹

 

براین اساس، تمام اموری که در این کتاب به عنوان "بنیان های خانوادگی در فرآیند تربیت مهدوی" برمی شمریم، در درجة اول می بایست نصب العین والدین، معلمان و مربیان در مقام عمل قرار گیرد و آن گاه در درجه بعد نسبت به فرزندان اعمال گردد.

 

در این راستا توجه به اصل «عمل کردن به جای گفتن» بسیار ضروری است.

 

پروردگار جهانیان در کلام وحی، اهل ایمان را از «گفتن های بدون عمل» به شدت بازداشته است: ای کسانی که ایمان آورده اید، چرا چیزی را می گویید که بدان عمل نمی کنید. در نزد خداوند بسیار بد و ناپسند است که چیزی را بگویید که بدان عمل نمی کنید!۱۰

 

در احادیث اهل بیت: نیز بر "اصالت عمل" و "عمل گرایی" به ویژه در مقام "تعلیم و تربیت" تأکید شده است: با غیر از زبانتان (با رفتارتان نه گفتارتان) دعوت کننده مردم به سوی فضایل و خوبی ها باشید تا در شما کوشش و راستی و پرهیزگاری ببینند. ۱۱

 

کسی که خود را پیشوای (هدایت و تربیت) دیگران قرار می دهد، ...باید پیش از آن که با زبان و گفتار تربیت کند، با کردار و رفتارش تربیت نماید. ۱۲

 

در ضرب المثلی زیبا و حکیمانه چنین آمده است: «زوری که به نایت می آوری برای گفتن، به پایت بیاور برای عمل کردن!»

 

----------------------

 

پی نوشت ها:

 

۱. سوره تحریم، ۶.

۲. امام علی (علیه السلام): «تَوَلَّوا مِن أنفُسِکُم تَأدیبَها وَاعدِلُوا بِها عَن ضَراوَةِ عاداتِها» آمدی، غررالحکم و درر الکلم، ح۴۵۲۲.

۳. امام علی(علیه السلام): «مَن نَصَبَ نَفسَهُ لِلنّاسِ إِماماً فَلیَبدَأ بِتَعلیمِ نَفسِهِ قَبلَ تَعلیمِ غَیرِهِ» سید رضی، نهج البلاغه، حکمت۷۳.

۴. (أتَأمُروُنَ النَّاسَ بِالبِرِّ وَ تَنسَونَ أنفُسَکُم) بقره (۲)، ۴۴.

۵. (یا أیُّهَا الَّذین آمَنُوا عَلَیکُم أنفُسَکُم) مائده (۵) ، ۱۰۵.

۶. (یا أیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أنفُسَکُم وَ أهلیکُم ناراً...) تحریم (‏۶۶ )، ۶.

۷. امام صادق۷: لَمّا نَزَلَت:یا أیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أنفُسَکُم وَ أهلیکُم ناراً قالَ النّاسُ: کَیفَ نَقِی أنفُسَنا وَ أهلینا؟! قالَ: «إِعمَلُوا الخَیرَ وَ ذَکِّرُوا بِهِ أهلیکُم وَ أدّبُوا عَلی طاعَةِ اللهِ» محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۲۰۱، ح۱۳۸۸۲.

۸. امام علی(علیه السلام): «...وَ مُعَلِّمُ نَفسِهِ وَ مُؤدّبُها أحَقُّ بِالإِجلالِ مِن مُعَلِّمِ النّاسِ وَ مُؤدِّبِهِ» علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۲، ص۵۶، ح۳۳.

۹. امام صادق (علیه السلام): «مَا مِنْ مَوْلُودٍ یُولَدُ إِلَّا عَلَى الْفِطْرَةِ فَأَبَوَاهُ اللَّذَانِ یُهَوِّدَانِهِ وَ یُنَصِّرَانِهِ وَ یُمَجِّسَانِهِ» شیخ صدوق، من‏لایحضره ‏الفقیه، ج۲، ص۴۹.

 ۱۰. یا أیهَا الَّذینَ آمَنوا لِمَ تَقُولوُنَ ما لا تَفعَلوُنَ کَبُرَ مَقتاً عِندَاللهِ أن تَقُولوُا ما لا تُفعَلوُنَ، سوره صف،آیه ۳.

۱۱. امام صادق (علیه السلام): «کُونُوا دُعاةً لِلنّاسِ بِالخَیرِ بِغَیرِ ألِسَنتِکُم، لِیَروا مِنکُمُ الإِجتِهادَ وَ الصِّدقَ وَ الوَرَعَ» کلینی، الکافی، ج۲، ص۱۰۵، ح۱۰.

۱۲. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام): «مَن نَصَبَ نَفسَهُ لِلنّاسِ إماماً... وَلیکُن تَأدیبُهُ بِسیرَتِهِ قَبلَ تَأدیبِهِ بِلِسانِهِ» علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۲، ص۵۶، ح۳۳.

 

منبع: خانواده و تربیت مهدوی، آقاتهرانی و حیدری کاشانی

مقالات

نظرسنجی

نظر شما در مورد طراحی سایت جدید ما و مقایسه آن با سایت قبلی چیست؟
سایت جدید بهتر است
۳۰%
سایت قبلی بهتر بود
۱۸%
سایت جدید خوب است اماکامل و جامع نیست
۱۷%
نظری ندارم
۳۶%
تمام آرا: ۵۵۱